De geschiedenis van schoolreisjes in Nederland en 30 jaar Nationaal Schoolreis Magazine

Apeldoorn, 24 augustus 2021

De geschiedenis van schoolreisjes in Nederland en 30 jaar Nationaal Schoolreis Magazine

In 1992 kwam de eerste editie van het Nationaal Schoolreis Magazine uit. Alle basisscholen ontvingen toen gratis het mooie glossy magazine boordevol schoolreisbestemmingen. Het blad was meteen een groot succes. Vanaf de eerste editie tot nu, dertig jaargangen verder, is het magazine het meest geraadpleegde medium bij de keuze van de schoolreisbestemming.

Hoe ging men daarvoor te werk?
Scholen ontvingen voor die tijd enorme hoeveelheden flyers en folders van pretparken, musea, dierentuinen, touringcarbedrijven, enzovoorts. Het was een rommelige en onoverzichtelijke hoeveelheid van reclamefolders voor schoolreisorganisatoren. Daarin zag het schoolreisteam (inclusief de bedenkers van het Nationaal Schoolreis Magazine) destijds een zinvolle uitdaging om het enorme aanbod van schoolreisbestemmingen te bundelen en ordenen. Het team koos voor een magazine op posterformaat en deelde het magazine overzichtelijk per provincie in. Bovendien wilde het team ook informatie bieden over allerlei zaken die met de organisatie van een schoolreis te maken hebben. Zo werd de organisatoren op de scholen veel werk uit handen genomen. Het blad werd een sterk merk met de titel ‘Nationaal Schoolreis Magazine’.

Van het Aap-Noot-Miesplankje tot een schoolreisje
Er is geen officiële geschiedenis van de schoolreis te vinden, maar we weten wel dat na de invoering van de Leerplichtwet op 1 januari 1901 alle kinderen verplicht werden om schoollessen te volgen vanaf hun zesde tot twaalfde jaar. Het lesmateriaal was nauwelijks gericht op kinderen. Het was saaie en zware kost voor de kleintjes. Gelukkig veranderde dat geleidelijk aan toen het door Mattheus Bernard Hoogeveen ontworpen leesplankje, het Aap-Noot-Miesplankje, werd gebruikt op scholen. Dat was voor de kinderen veel begrijpelijker: het waren woorden met een plaatje. Er werden ook schoolplaten gemaakt die dienden als illustratie bij de verhalen die de schoolmeester vertelde. Dit werd aanschouwingsonderwijs genoemd. Het aanschouwingsonderwijs was een leermethode die ontwikkeld is in de negentiende eeuw, waarbij schoolkinderen vertrouwd raakten met de dingen om hen heen door zien, horen, ruiken, tasten en voelen. Op de schoolplaten werden situaties in de natuur, geschiedenis, voorwerpen, ambachten en beroepen afgebeeld. Door aanschouwingsonderwijs leerden de kinderen goed naar iets te kijken en allerlei eigenschappen op te noemen. Het vergrootte hun kennis.

‘De beste school is die waar de bovenmeester niets doet, de meester weinig en het kind bijna alles’, stelde Jan Ligthart

Jan Ligthart (1859-1916), hoofdonderwijzer, was een pionier in de vernieuwing van het onderwijs. Hij pleitte voor onderwijs waarin kinderen ‘het volle leven’ leerden kennen. Zijn school in Den Haag was omringd door schooltuintjes en de kinderen gingen rondom de slootjes op ontdekkingstocht. Ook ging hij met zijn leerlingen op pad om bijvoorbeeld ambachtslieden aan het werk te zien. Ligthart en zijn Belgische collega Decroly brachten leerstofeenheden in de school en stemden die af op mogelijkheden tot activiteit bij de kinderen. Nu noemen we dit thematisch onderwijs of projectonderwijs. Deze vernieuwende onderwijzers en anderen, zoals Theo Thijssen, bemerkten al snel dat een uitstap met leerlingen vaak veel leerzamer was dan alleen de lesstof uit boeken. Zij waren de voorbereiders van de schoolreizen en excursies. Zoals nu blijkt waren zij hun tijd ver vooruit.

Buitenschoolse activiteiten zorgen voor betere resultaten
Uit diverse onderzoeken, waaronder dat van Ofsted (het Engelse equivalent van de Nederlandse Onderwijsinspectie en Onderwijsraad), komt duidelijk naar voren dat de buitenschoolse uitstap nog steeds te veel beschouwd wordt als een beloning voor de leerlingen voor hun werk op school. En dat terwijl zo’n buitenschoolse activiteit vooral een belangrijke kans is om te leren door ervaring. Het verruimt de blik van de leerlingen. Alle ondervraagde scholen gaven in het onderzoek aan dat ze de buitenschoolse activiteiten leerzaam en zeer relevant vinden. Deze praktijkgerichte activiteiten leiden tot betere resultaten van de leerlingen, betere prestaties, normen en waarden, motivatie, persoonlijke ontwikkeling en gedrag. De analyse toont ook voorbeelden van de positieve effecten op leerlingen die meestal moeilijk te inspireren zijn.

Een belangrijke basis voor de ontwikkeling ven het kind
Schoolreizen en uitstappen leggen een sterke basis voor succesvol leren en de ontwikkeling van een positieve houding in het leven van leerlingen. Dat leidt tot verbeteringen van prestaties en motivatie op alle gebieden. Kinderen genieten voluit van de uitstap, zelfs zo sterk dat ze nauwelijks beseffen dat ze met deze activiteiten ook en passant veel leren en hun prestaties verbeteren. Ze oefenen praktische vaardigheden die ze doorgaans niet kunnen beoefenen in een klaslokaal. Groepsactiviteiten versterken daarnaast ook het zelfvertrouwen en de sociale vaardigheden van leerlingen. Een centje per week sparen aan het begin van de twintigste eeuw In het begin van de twintigste eeuw werden op sommige scholen al wandeltochten voor scholieren georganiseerd. Een heus uitstapje. Zo’n wandeling lag eigenlijk in het verlengde van aanschouwelijk onderwijs. Op diverse lagere scholen kon je 1 cent per week inleveren bij de ‘bovenmeester’, Zo werd er gespaard voor het uitstapje. Deze schoolreisjes hadden vooral een educatief karakter en de nadruk lag op het opdoen van kennis van de natuur of geschiedenis. Als je geluk had eindigde de uitstap bij een uitspanning met een speeltuin.

Terug Naar Toen: Schoolreisje 1941

Schoolreisjes 1948-1952 van de eerste school met de bijbel in Enschede

Ontwikkeling traditie van de schoolreis
Een jaar na de Tweede Wereldoorlog werden op diverse scholen voorzichtig de eerste uitstapjes georganiseerd, te voet, op de fiets of met paard en wagen en in die tijd alleen voor kinderen uit de vijfde en zesde klas (groep 7 en 8). Het aantal ‘pretparken’, dierentuinen, musea en andere schoolreisbestemmingen groeide in de jaren vijftig en zestig sterk. Behalve bestaande parken als Duinrell (1935) en Avonturenpark Hellendoorn (1936) ontstonden pretparken als De Efteling (1952), Attractiepark Slagharen (1963) en het Dolfinarium (1965). In de jaren zestig van de vorige eeuw werd de schoolreis geleidelijk aan een jaarlijks terugkerende traditie voor de leerlingen. Ook de busbedrijven en touringcarbedrijven zagen hier een gat in de markt en richtten zich steeds meer op groepsvervoer voor schoolreizen. De bus was en is nog steeds het meest gebruikte vervoermiddel voor schoolreizen. In de jaren zeventig was de jaarlijkse schoolreis op alle scholen volledig ingeburgerd en uitgegroeid tot een traditie die een vaste plek kreeg in het hart van het onderwijs.

Schoolreisbestemmingen altijd in ontwikkeling
De wereld van schoolreizen, excursies, kampen en werkweken is inmiddels uitgegroeid tot een brede en aantrekkelijke branche met een scala aan de meest uiteenlopende bestemmingen. Musea hebben hard gewerkt om toegankelijker en leuker voor kinderen en jongeren te zijn met interactieve en doe-programma’s. Maar ook attractieparken bieden tegenwoordig educatieve programma’s aan. Diergerelateerde en natuurbestemmingen zijn erg populair en voor alle bestemmingen geldt dat ze een leuke mix van educatie en vermaak bieden. En dat is wat de scholen willen.

Welke rol speelt het Nationaal Schoolreis Magazine?
Vanaf de start in 1992 heeft het Nationaal Schoolreis Magazine zich volledig gericht op het zoveel mogelijk werk uit handen nemen van organisatoren van een schooluitstap. Denk daarbij aan het opstellen van een checklist, informatie over veilig vervoer, financiën, verzekeringen en andere zaken die met de schoolreis te maken hebben. We hebben altijd de vinger aan de pols gehouden van de wereld van schoolreizen en werkweken en volgen de ontwikkelingen nauwkeurig. Dat heeft ons inmiddels een ‘know how’ van dertig jaar opgeleverd van de wereld van schooluitstappen, kampen, excursies en werkweken in binnen- en buitenland. We zijn op de hoogte van alle ‘ins & outs’. Dat betekent niet dat wij achterover kunnen leunen en niets meer hoeven te doen. Integendeel, het is onze ambitie om te blijven fungeren als informatiekanaal tussen de scholen en de attractieparken, dierentuinen, musea, groepsaccommodaties, kamplocaties en dergelijke. De wereld van recreatie is altijd in beweging en het is zaak voor alle bij het Nationaal Schoolreis Magazine betrokken organisaties om in te haken op behoeften vanuit de scholen. Ook wij zullen ons blijven vernieuwen, laten ons continu inspireren en blijven altijd up-to-date. Om dat vast te houden doen we regelmatig onderzoek en organiseren we daarnaast onze eigen online polls. Geholpen door jullie, leraren en organiserende commissies, en alle schoolreisorganisaties blijven we inhoudelijk en fysiek het allergrootste, meest complete en veelgebruikte platform van de schoolreiswereld. In 2021 bereiken en bedienen we -alleen al met het magazine- jou en ook nog eens bijna 70.500 collega-organisatoren in het onderwijs. Wij zijn jullie hier heel dankbaar voor en willen jullie graag van dienst blijven! Het Nationaal Schoolreis Magazine staat continu in verbinding met de wereld van schooluitstappen en daarom kun je altijd bij ons terecht voor alle informatie.

Jubilea
We kunnen dit jaar ook heel veel andere jubilerende jarigen feliciteren. Avonturenpark Hellendoorn viert haar 85-jarig jubileum. We feliciteren ook de schoolreisbestemmingen BillyBird Park Hemelrijk 35 jaar, Wildlands 5 jaar, Beeld en Geluid 15 jaar in de huidige vorm, Apenheul 50 jaar, het 30-jarig jubileum bij het Archeologisch Museum in Haarlem, Panorama Mesdag (1881) 140 jaar, Aviodrome 50 jaar geleden onder de naam Aviodome op Schiphol geopend, Drouwenerzand 65 jaar, Bobbejaanland 60 jaar, SnowWorld Zoetermeer 25 jaar, Veenpark 55 jaar, Walibi Holland 50 jaargeleden gestart als Flevohof, het Nationaal Onderwijsmuseum 40 jaar, Moviepark Germany 25 jaar, De Ontdekhoek 35 jaar, Historyland 5 jaar en Attractiepark Toverland 20 jaar. Touringcarbedrijf Kupers Touringcars viert haar 90-jarig jubileum en begin dit jaar ontving touringcarbedrijf Van Kooten i.v.m. het 100-jarige jubileum het koninklijk predicaat. Proficiat allemaal!

©Fotocredit, bovenstaande foto komt uit de collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum (Dordrecht).