Themajaar 75 jaar bevrijding

Utrecht, 30 januari 2020

Themajaar 75 jaar bevrijding

Dit schooljaar staan we stil bij het feit dat Europa 75 jaar geleden is bevrijd van het nationaal socialisme en dat we sindsdien in vrijheid leven. De Tweede Wereldoorlog ligt inmiddels ver achter ons en het aantal mensen dat die oorlogsperiode zelf bewust heeft meegemaakt wordt alsmaar kleiner. De Europe Remembers 1944-1945 campagne is ontwikkeld om deze herdenkingsevenementen gebundeld en overzichtelijk tijdens deze twee jubileumjaren onder de aandacht te brengen. Volg met je leerlingen bijvoorbeeld een deel van de ‘Liberation Route’. Per provincie zijn speciale routes uitgezet langs interessante oorlogs- en bevrijdingsmusea, worden themagerelateerde evenementen zoals tentoonstellingen, shows en luchtlandingen, bevrijdingsfestivals en herdenkingen georganiseerd en zijn er volop educatieve lespakketten beschikbaar.

In het kader van het herdenken van de bevrijding worden door heel het land én daarbuiten talloze activiteiten georganiseerd. Een begin werd eind vorig jaar al gemaakt in de zuidelijke provincies van Nederland, zoals Operatie Market Garden in de regio Arnhem en de Slag om de Schelde In Zeeland.

Liberation Route en Europe Remembers
Europe Remembers is een internationale campagne die het publiek bewust wil maken van onze zwaar bevochten vrijheid. Het is een fantastisch initiatief van de Liberation Route Europe Foundation. Europe Remembers streeft ernaar om miljoenen mensen in heel Europa te wijzen op de vele bijzondere herdenkingen, activiteiten en evenementen die er met betrekking tot 75 jaar einde Tweede Wereldoorlog worden georganiseerd. Dat gebeurt in alle negen landen die momenteel geassocieerd zijn met Liberation Route Europe.

Volg met je leerlingen de Liberation Route
Stap in de voetsporen van de geallieerden en volg een deel van de Liberation Route. Dat is de route die de geallieerden volgden tijdens de bevrijding van Europa. De route loopt van Zuid-Engeland via de stranden van Normandië, De Belgische Ardennen, Nijmegen  en Arnhem, over de Zuid-Veluwe richting Berlijn. In 2008 werd in Nederland begonnen met het zichtbaar maken van een deel van de Liberation Route aan de hand van zogeheten ‘luisterkeien’. Het uitzetten van deze route begon in Gelderland. Later kwamen er locaties in Noord-Brabant bij. Inmiddels zijn er meer dan tweehonderd luisterplekken met bijzondere verhalen in het hele land. In verschillende regio’s zijn speciale routes uitgezet voor wandelaars, fietsers en er zijn educatieve lespakketten beschikbaar. Volg de Liberation Route om de voetsporen te volgen van de geallieerde troepen die Nederland hielpen bevrijden. Ontdek de oorlogsbegraafplaatsen en musea die deze duistere periode in de Nederlandse geschiedenis herdenken.

De volgorde van de bevrijding van Nederland

Start van de bevrijding 6 juni Normandië
De bevrijding van Nederland begon in september 1944 en duurde tot mei 1945. De start van de bevrijding was een dramatische dag op de stranden van Normandië op 6 juni 1944, toen duizenden soldaten hun leven gaven zodat de geallieerden in Frankrijk aan land konden gaan. Daarna staken de geallieerden over naar Nederland en bevrijdden grote delen van het land. Zo werd het Nederlandse volk bevrijd van de Duitse overheersing.

De bevrijding van Nederland begon in Zuid-Limburg
Het zuidelijke deel van Nederland werd bevrijd in de herfst van 1944. Op 12 september trokken de Amerikanen Zuid-Limburg binnen en werden de eerste Nederlandse gemeenten bevrijd. Dat waren Eijsden, Mesch, Mheer en Noorbeek. Op de dagen daarna werd Maastricht bevrijd. Van 12 tot en met 15 september 1944 trok een enorme karavaan met voornamelijk Amerikaanse legervoertuigen door het zuiden van de provincie. De start was in het eerste bevrijde dorp van Nederland, Mesch. Maastricht was de eerste bevrijde stad van Nederland. De bewoners boven de rivieren leden in die periode onder een hongerwinter.

Operatie Market Garden
Na de bevrijding van Brussel in 1944 kwam er een einde aan de opmars van de geallieerden. Dat was het moment dat de Britse veldmaarschalk Montgomery een gewaagd plan voorstelde: Operatie Market Garden. Dat was een riskant plan om in één keer de rivieren over te steken en zo Duitsland binnen te trekken. De operatie duurde van 17 tot 25 september 1944 en eindigde in een Duitse overwinning in de slag om Arnhem. De operatie was een van de grootste luchtmachtoperaties uit de geschiedenis, maar slaagde helaas maar ten dele. Nijmegen en grote delen van Noord-Brabant werden na hevige gevechten gelukkig wel bevrijd. Maar de geallieerden slaagden er niet in om bij de Slag om Arnhem de laatste brug over de Rijn in handen te krijgen, waardoor de operatie mislukte.

De slag om de Schelde
Operatie Market Garden had de aandacht voor de haven van Antwerpen doen verslappen. Het grote probleem was dat, ondanks dat de haven in geallieerde handen was, deze niet gebruikt kon worden doordat de Duitsers de Scheldemonding naar de haven controleerden. De Duitsers waren zich bewust van het belang van Antwerpen en hadden hun posities rond de Westerschelde zwaar versterkt. Deze situatie leidde tot wat bekend werd als de Slag om de Schelde. Hoewel het een van de bloedigste operaties van de hele oorlog was, lukte het tijdens de Slag om de Schelde om de Duitse bezettingsmacht uit de Scheldemonding te verdrijven. Daardoor werden de aanvoerlijnen naar het geallieerde front geopend.

De Nederlandse hongerwinter
Toen de winter aanbrak nam de strijd in Nederland af en ontstond een gelatenheid, ondanks de verschrikkingen van de oorlog. De soldaten aan het front vochten niet alleen tegen het Duitse leger, maar ook tegen de felle kou en honger. Veel soldaten waren ziek en hadden koorts. Sommige Nederlanders waren gedwongen ondergronds te leven, in kelders en schuilplaatsen. Daardoor ontstond in het westen een vreselijke hongersnood. Er moest genoegen worden genomen met bloembollen en suikerbieten als voedsel. Er zijn gevallen bekend dat mensen hun kat slachtten. Sommigen gingen op hongertocht naar Overijssel of Drenthe. Daar wilden de boeren nog wel eens een gouden armband tegen een mud aardappelen ruilen. Door dat ruilen konden de hongerige mensen weer gerechten maken, alleen moesten ze nog wel verzinnen wat ze gingen maken. Dus bedachten de bakkers brood met zaagsel vulling en maakte men rode kool met suikerbiet, gekookte tulpenbollen en zelfs een gerecht van het eigen huisdier.

Extreme kou
Alsof dat nog niet erg genoeg was, was er ook een groot tekort aan brandstof. En dat, terwijl de temperatuur ver onder nul daalde! De kolen moesten uit Limburg komen en dat lag achter de frontlijn (de grens tussen bevrijd en bezet gebied). Aanvoer van brandstof was dus onmogelijk. Daarom gingen de mensen alles slopen, wat maar wilde branden. Schuttingen, spoorbielzen, huizen die leegstonden. Later vlogen de geallieerden met heel veel vliegtuigen over het westen van Nederland en gooiden eten uit de vliegtuigen, de zogenaamde voedseldroppingen. Uiteindelijk werd Nederland bevrijd.

Operatie Veritable: het begin van het einde
In februari 1945 was het rustig aan het front, dat dwars door Nederland liep. Er werd nauwelijks gevochten, maar dat bleef niet zo. In Nijmegen arriveerden Canadese en Britse soldaten. Overdag bestookten de Amerikanen Duitsland met bommen, ‘s nachts nam de Britse Royal Air Force het over. Op 8 februari 1945 begon Operatie Veritable. Het was de opening van het Rijnlandoffensief, een enorme operatie om het gebied ten westen van de Rijn te veroveren en de rivier, zo mogelijk, over te steken. Deze operatie bracht meer dan 300.000 Britse, Canadese en Poolse soldaten samen om de asmogendheden (alliantie voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarvan de kern bestond uit Duitsland, Italië en Japan) terug naar Duitsland te dringen. Tegelijkertijd zou Operatie Grenade van het Amerikaanse leger beginnen, waardoor de geallieerden in een tangbeweging naar de Rijn zouden komen. Maar doordat de Duitsers een overstroming van de rivier de Roer veroorzaakten, liep deze operatie vertraging op. Uiteindelijk slaagde de operatie toch.

De bevrijding op 5 mei 1945
Het uiteindelijke succes van Veritable en het Rijnlandoffensief effende het pad voor de verdere bevrijding van Nederlandse steden en dorpen. Vanuit Gendringen en Emmerich vielen Canadese troepen Nederland opnieuw binnen, waarna ze naar het noorden gingen om het gebied tot aan de Waddenzee te bevrijden. Drie Britse divisies trokken vanuit het Duitse Wesel op naar Nederland, waarbij ze dorp na dorp veroverden. Op 5 mei was heel Nederland weer vrij.

Herdenking, Bevrijdingsdag en oprichting van de Verenigde Naties
In Nederland worden jaarlijks op 4 mei, tijdens de Nationale Herdenking, de slachtoffers van de oorlog herdacht. Op de Dam in Amsterdam wordt een landelijke ceremonie gehouden, terwijl in dorpen en steden en op oorlogsbegraafplaatsen in het hele land plaatselijke herdenkingen zijn. De volgende dag, 5 mei, is Bevrijdingsdag. Deze dag wordt gevierd met festivals in Amsterdam en de twaalf provinciehoofdsteden van Nederland. Op deze datum in 1945 gaf generaal Foulkes, de bevelhebber van het 1st Canadian Army, de Duitse Generaal Blaskowitz bevel om naar Hotel de Wereld in Wageningen te komen om het capitulatiedocument te ondertekenen. Wageningen noemt zichzelf ook wel ‘Stad der Bevrijding’ en viert de vrijheid op 4 en 5 mei met een aantal evenementen.

Thema gerelateerde schoolreizen

Wil je met je groep in de oorlogsgeschiedenis van Nederland duiken? Nederland (en Vlaanderen) telt talrijke interessante oorlogs- & bevrijdingsmusea en/of musea die speciale tentoonstellingen organiseren. We hebben er een aantal op een rijtje gezet.
Fluweelengrot (Limburg)
Historyland (Zuid-Holland)
Museum Rotterdam (Zuid-Holland)
Nationaal Archief (Zuid-Holland)
Anne Frank Huis (Noord-Holland)
Atlantikwall Centrum (Noord-Holland)
Marinemuseum (Noord-Holland)
Nationaal Militair Museum (Utrecht)
Airborne Museum ‘Hartenstein’ (Gelderland)
Herinneringscentrum Kamp Westerbork (Drenthe)
Raversyde (West- Vlaanderen) 
Heuvelland (West-Vlaanderen) 


Met speciale dank aan de initiatiefnemers van ‘Europe Remembers, 75 years after WWII’ Stichting Liberation Route Europe (www.liberationroute.nl & www.europeremembers.com/nl) en het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC).