Leidens Ontzet 450 jaar geleden

Leiden, 25 januari 2024

Leidens Ontzet 450 jaar geleden

Naast de vele culturele educatieve bestemmingen heeft de provincie Zuid-Holland nog veel meer interessante locaties voor schooluitstappen. Je vindt in deze kustprovincie een ruim aanbod van vermakende attracties, themaparken, avontuurlijke outdoor bestemmingen en dierentuinen. Voor een meerdaagse schoolreis kun je terecht in een van de vele groepsaccommodaties. Ook wordt er dit jaar een interessant educatief, jaarlijks event, extra groot georganiseerd. Het Leidens Ontzet vond namelijk dit jaar precies 450 jaar geleden plaats.

Het Leidens ontzet is een belangrijke episode uit de Nederlandse en Leidse geschiedenis. Nederland is tussen 1568 en 1648 betrokken bij een oorlog met Spanje dat de baas was over Nederland, onder leiding van de katholieke koning Filips II. Als veel steden daartegen in opstand komen, stuurt de Spaanse koning de hertog van Alva naar Nederland om in te grijpen. Leiden blijft in eerste instantie trouw aan de Spaanse koning, maar als Alva maatregelen in wil voeren die de godsdienstvrijheid beperken, kiest de stad in 1572 de kant van Willem van Oranje en zijn watergeuzen. Met de watergeuzen strijdt Willem van Oranje tegen de Spaanse overheerser. Hij wil de Spanjaarden verjagen, om van de Nederlanden een zelfstandige republiek te maken.

Hongersnood
Tijdens de oorlog wordt de stad Leiden van 1573 tot 1574 omsingeld door de troepen van de Spaanse hertog van Alva. Dankzij een strenge rantsoenering houden de Leidenaren het nog lang vol, maar in augustus 1574 wordt de situatie pijnlijk. De bevolking wordt onrustig en veel hongerige Leidenaren besluiten de stad te ontvluchten. De hongerige bevolking vindt dat de stad zich moet overgeven. Wanneer de hongersnood op zijn hoogst is, zoeken de Leidenaren een manier om contact te maken met de Geuzen van Willem van Oranje. Op 29 september 1574 bereikt hoopvol nieuws de stad: Willem van Oranje heeft zich aangesloten bij de vloot. Als het land rondom Leiden dan onder water loopt, kunnen de boten van de Geuzen naar de Leidse stadspoorten varen om de Spanjaarden te verrassen met een aanval. De Geuzen steken de dijken door. Het water stijgt en stijgt en als in de nacht van 2 op 3 oktober bij de Koepoort met groot lawaai een deel van de verzwakte Leidse stadsmuur instort, besluiten de Spanjaarden in paniek te vluchten. De volgende morgen varen de Geuzen de stad via de Vliet binnen. De Geuzen brengen haringen en wittebrood mee voor de uitgehongerde Leidenaren. Bovendien vinden ze in het verlaten legerkamp van de Spanjaarden wortelen, uien en pastinaken (aardappels kende men nog niet), waarmee hutspot wordt gemaakt. Zo wordt de ergste honger in de stad gestild. Dit 'Leidens Ontzet' wordt in Leiden nog jaarlijks herdacht en gevierd met hutspot, haring en wittebrood.

Sinds 1886 organiseert de 3 October Vereeniging het Feest der Feesten. Het is aan de studenten van Minerva te danken dat de Leidenaren het Leidens Ontzet kunnen vieren. Zij riepen alle burgers op om op 3 oktober datzelfde jaar massaal de vlag uit te steken en reikten aan ‘Leydens nooddruftige ingezetenen eene extra bedeeling van haring en wittebrood’ uit. De viering van Leidens Ontzet start op 2 oktober, met de binnenkomst van Geuzen over het water van de Apothekersdijk naar De Waag, gevolgd door het symbolisch afvuren van een aantal kanonsalvo's. Overal in de stad is het feest. Van een Lunapark, straattheaterfestival, grote optocht, de uitreiking van haring en wittebrood tot de herdenkingsdienst in de Pieterskerk. Daarna wordt er hutspot gegeten aan de Hooglandse Kerkgracht en start de jeugdtaptoe. Door heel Leiden treden artiesten op. Op 3 oktober start de viering op het stadhuisplein. Deze wordt gevolgd door de herdenkingsdienst die sinds 1574 ieder jaar in de Pieterskerk gehouden wordt. ’s Middags is de Grote Optocht door de stad en worden er door de stad verschillende evenementen georganiseerd.

Onderwijs
In Museum De Lakenhal zijn tal van schilderijen en voorwerpen te zien die gaan over Leidens Beleg en Ontzet tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Tijdens een interactieve museumles, die zowel in het museum als in de klas gegeven kan worden, duiken de leerlingen in de geschiedenis en ontdekken ze aan de hand van de schilderijen en voorwerpen wat het verhaal is achter het 3 oktober feest. Een speciaal ontwikkelde workshop over deze gebeurtenis staat in het teken van het vieren. De leerlingen beginnen met het maken van vaandels en een gezamenlijke slinger, die opgehangen kan worden in de klas. De museumles is geschikt voor leerlingen van groep 3 t/m 8. De les is geschikt als eerste kennismaking met de geschiedenis van Leidens Beleg en Ontzet, maar kan ook verdieping en herkenning bieden aan leerlingen die al meer weten over de bijzondere rol die de stad Leiden en haar inwoners speelden tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Meer informatie over het Leidens Ontzet en specifiek over de jaarlijkse viering lees je via www.3october.nl. Ook op www.lakenhal.nl/nl/verhaal/leidens-beleg-ontzet en www.immaterieelerfgoed.nl lees je meer over deze belangrijke episode uit de Nederlandse en Zuid-Hollandse/Leidse geschiedenis.

(© Leiden tijdens de belegering op 29 juli 1574. Collectiestuk van Museum De Lakenhal)